روایت تحف و نسبت مسألة اجتماع امر و نهی و نهی در عبادت

افزون بر آنچه گفتیم مقداری از روایات را صاحب وسائل در ابواب دیگر هم آورده است. مثل روایت زیر:

عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع فِي وَصِيَّتِهِ لِكُمَيْلٍ: وَ انْظُرْ فِيمَا تُصَلِّي وَ عَلَى مَا تُصَلِّي إِنْ لَمْ يَكُنْ مِنْ وَجْهِهِ وَ حِلِّهِ فَلَا قَبُول[1]‏

 این روایت را اخباریون در مبحث اجتماع امر و نهی به عنوان شاهدی بر فساد نماز در مکان مغصوب آورده‌اند.

در اصول متأخر شیعه بحث اجتماع امر و نهی را به صورت بحث کبروی و صغروی مطرح کردند؛ بحث کبروی که آیا اجتماع ممکن است یا خیر، بحث صغروی در این که در کجاها با هم اجتماع دارند؟

در فقهای ما گفته‌اند اگر لباس حریری باشد که نمی‌توان عورت را با آن پوشاند نماز در آن اشکال ندارد، یا عمامة حریر پوشیدنش حرام است اما مضر به نماز نیست. یا پارچة حریر را در جیبش بگذارد و با آن نماز بخواند اشکال ندارد. پس مقداری از فروع حریر دربارة نماز در حریر است. فقهای اهل سنت این مسأله را در اجتماع امر و نهی و فقهای ما در نهی از عبادت برده‌اند. سرش این است که روایت لا تصل فی الحریر را ما از اهل بیت ع داریم. البته برخی از قدما مثل مرحوم سید مرتضی در الذریعه و همچنین ابن حزم مسألة اجتماع امر و نهی را ذیل مسألة نهی در عبادت قرار داده‌اند و این دو را از یک باب دانسته‌اند، اما بیشتر این دو مسأله را از هم تفکیک کرده‌اند. نسبت صل و لا تصل فی الحریر و صل و لا تلبس الحریر چیست؟ مرحوم فضل بن شاذان (م 260) در رساله‌ای که در کتاب الطلاق آورده این مسأله را مطرح کرده است که این دو باب با هم فرق دارند و ایشان قائل به اجتماع امر و نهی است. الآن هم در کتاب‌های حوزه اجتماع امر و نهی و نهی از عبادت را در دو باب قرار داده‌اند، مشهور علمای اهل سنت هم دو باب دانسته‌اند، لکن شواذی از علمای اهل سنت مثل ابوحنیفه این دو را از یک باب دانسته‌اند. آن‌ها که این دو را از هم تفکیک کرد‌اند قائلند که مسألة نهی در عبادت بازگشتش به مقام جعل است؛ لذا صلّ به غیر حریر تقیید می‌خورد، لکن صلاة و انقاذ غریق ربطی به مقام جعل ندارد در مقام امتثال و عمل این مشکل پیش می‌آید که باید انقاذ غریق کند. مثل آقای خویی حتی اجتماع امر و نهی را ممتنع دانسته و آن را به مقام جعل برگردانده است،// اما مشهور این است که در نهی از عبادت از حصه‌ای از عبادت نهی شده است و با باب اجتماع امر و نهی تفاوت دارد. اجتماع امر و نهی تقریب‌های مختلفی دارد.

آیا ما این روایات لا تصل فی الحریر را می‌توانیم در اصول بیاوریم و بگوییم ائمه ع در مسألة اجتماع امر و نهی امتناعی بوده‌اند و این در اصول هم کاربرد داشته باشد. الآن علمای ما چه آن‌ها که اجتماعی هستند و چه امتناعی به این روایت تمسک نکرده‌اند چون این روایت را از باب نهی در عبادت گرفته‌اند.

[1]. تحف‏العقول، ص174؛ وسائل‏الشيعة، ج5، ص119، باب2 من ابواب لباس مکان المصلی، باب حكم الصلاة في المكان المغصوب‏؛ بشارةالمصطفى، ص28: در کتاب بشارة المصطفی عبارت علی ما تصلی را ندارد. 

صفحه قبلی صفحه بعدی فهرست کتاب