تصویر 

روایت أشد الناس عذابا در اهل سنت

راجع به تصویر گفتیم که روایات و سیره‌هایی از زمان پیامبر ص نقل شده است و راجع به اصل تصویر روایات شدیدی آمده است و در مقارنة نصوص شیعه و اهل سنت توضیح خواهیم داد که تعبیراتی که در مورد تصویر آمده مانند تعبیر قرآنی ربا شدید است. تعبیر أشد العذاب در قرآن کریم فقط دربارة فرعون به کار رفته است[1]. در مشهورترین مصدر اهل سنت در مورد تصویر تعبیر «أشد العذاب» آمده است: «إن أشد الناس عذابا عند الله یوم القیامة المصورون»[2] در برخی مصادر اهل سنت تعبیر ملایم‌ترِ «من أشد الناس»[3] به جای أشد الناس آمده است، لذا برخی از اهل سنت تصریح کرده‌اند که تصویر از اکبر کبائر است. ابن حجر حتی رأی سید مرتضی را در توجیه روایت فوق در فتح الباری آورده است؛ سید مرتضی [در أمالی] بین عذاب و عقاب فرق گذاشته و گفته عقاب به معنای کیفر است و عذاب را می‌توان مرادف شکنجه در زبان فارسی دانست. معنای حدیث این است که سخت‌ترین شکنجه‌ها در روز قیامت برای تصویرگران است و این معنایش این نیست که سخت‌ترین کیفرها هم برای او باشد. و البته ابن حجر این دیدگاه را رد کرده است

تسانخات قانونی این حدیث

یک بحث تلازمات یا تسانخات قانونی است که از عهد صحابه همیشه پیش آمده است. انصافاً از حکم «اشد الناس عذابا یوم القیامه المصورون» حکم خود تصویر در می‌آید. تلازم این است که اگر تصویر حرام شد بالملازمه نگهداری و خرید و فروش آن هم حرام باشد. بحث تلازمات قانونی را علمای اسلام از قرن اول و دوم متعرض شدند و بحث‌های کلی آن را به اصول بردند و بحث‌های موردی آن را در فقه مطرح کردند. بعضی از ملازمات خفی است؛ مثلاً اگر تصویر در روی زمین بود و پرده‌ای روی آن بود آیا باز اشکال دارد؟ رابطة بین تصویر و نماز نیز از ملازمات است. عده‌ای از اهل سنت به شدت پیگیر شده‌اند که ما باید بگوییم: تمام آن مراتب اعم از استعمال در پرده و پوشیدن و نگهداری اشکال دارد. علمای ما الآن معتقدند: تصویر خودش حرام است اما اقتنای آن حرام نیست. پس یک بحث دیگر در تصویر با توجه به ادلة تصویر بحث تلازمات قانونی است. روایتی از عایشه است که وقتی با پیامبر ص ازدواج کردم عروسکی داشتم که با دوستانم با آن بازی می‌کردم و پیامبر ص دوستانم را احترام می‌کرد. ابن حزم با استناد به این روایت خرید و فروش عروسک برای خصوص دخترها را جایز دانسته است، اما اهل سنت می‌گویند:‌ ابتدا چنین بوده اما بعدها حکم آن برداشته شده است. اهل سنت یا قائل به تسانخ قانونی نیستند یا قائل به تسانخی هستند که فهم عرفی با آن مساعد باشد. این که آن‌ها به این شدت فروع مسألة تصویر را هم حرام می‌دانند [با توجه به روایات آن‌ها] قابل توجیه است؛ در تسانخ گاهی خود تلازم را در نظر می‌گیریم و گاهی به جای قاعدة کلی موردی حساب می‌کنیم؛ مثلاً وقتی که شارع میته و دم را تحریم کرده یک بحث این است که اگر این تحریم در کتاب بود با تحریمی که در سنت باشد تفاوت دارد؛ از تحریم کتاب تحریم جمیع آثار در می‌آید و با تحریم سنت تفاوت دارد، محرومیت کتاب غیر از محرومیت سنت است. بحث دیگر این است که خود تعبیر نیز تأثیرگذار است؛ مثلاً وقتی گفت: أشد الناس عذابا ملازمات بعیده را هم حرام می‌کند، لذا اگر به جهتی در روایت فوق خدشه کردیم، در ملازمات هم می‌توان خدشه کرد و البته چنین است و روایت قابل خدشه است چون روایت مذکور در مصادر ما نیامده است و نزد ما ثابت نیست. این یکی دو مطلب به عنوان مقدمه. یکی دو نکته هم از درس قبل مانده که متعرض آن می‌شویم.

دو نکته

بحث ما الآن در این است که آیا از مجموع روایات تصویر حرمت خرید و فروش آن را نیز می‌توان درآورد یا خیر؟ برای پاسخ به این سؤال باید نخست اصل حرمت تصویر بشود، بعد مقدار تفریعات آن (تفریعات رئیسی و تفریعات جزئی) در روایات بیان شود و در مرحلة سوم از حرمت بیع آن بحث شود.

در مجموعه روایات ما با صرف نظر از حجیت یا عدم حجیت آن، ظاهر این است که تصویر (عکس) و تمثال (مجسمه) مترادف هستند.

[1]. وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذاب (غافر: 46) [البته تعبیر أشد العذاب در یک جای دیگر در خصوص یهود هم به کار رفته است: أَ فَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتابِ وَ تَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَما جَزاءُ مَنْ يَفْعَلُ ذلِكَ مِنْكُمْ إِلاَّ خِزْيٌ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ يُرَدُّونَ إِلى‏ أَشَدِّ الْعَذابِ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُون (بقره: 85)]

[2] . المسند الجامع، ج12، ص11. به گفتة نووی این حدیث را حمیدی، ابن ابی شیبه، احمد، بخاری، مسلم، نسائی و بیهقی اخراج کرده‌اند.

[3]. برای مثال رک: سیوطی، جامع الأحاديث ج9، ص281، ش8422، عن النسائى عن ابن مسعود: «إن من أشد الناس عذابا يوم القيامة المصورون». 

صفحه قبلی صفحه بعدی فهرست کتاب