خارج مکاسب 43

دومین امر حرامی که شیخ در نوع چهارم از مکاسب محرمه متعرض آن شده، «تزیین الرجل بما یحرم علیه» است.

کیفیت تعبیر از عنوان مسأله

برخی از فقهاء این مسأله را با عنوان «تشبه الرجل بالمرأة» مطرح کرده‌اند، به جهت روایتی که خواهد آمد. و معتقدند این عنوان شامل «لبس الحریر و الذهب» نیز می‌شود؛ چرا که این دو نیز از لباس‌های خاص زنان است.

در مقابل، عده‌ای دیگر مانند مرحوم شیخ عنوان «تزیین الرجل» را آورده‌اند و آن را شامل دو عنوان «لبس الحریر و الذهب» و «لبس ما یختص بالنساء» را دانسته‌‌اند.

برخی هم از ابتدا مسأله را با دو عنوان «تزیین الرجل بما یحرم علیه» و «تشبه الرجل بالمرأة» مطرح کرده‌اند.

نکته دیگر این که برخی از فقهاء همچون مرحوم استاد به مرحوم شیخ اشکال کرده‌اند که آن چه حرام است، «لبس الذهب و الحریر» است، حتی اگر ـ به عنوان مثال ـ زیر قبای خود بپوشد و تزیینی به آن صورت نگیرد؛ و لذا این مسأله را باید در «حرف اللام» آورد. علاوه بر این که تزیین فعل غیر است؛ آن چه حرام است، «تزین الرجل بالذهب و الحریر» است. در مصباح الفقاهه به نقل از مرحوم استاد آمده است: «اتفق فقهائنا و فقهاء العامة و استفاضت الاخبار من طرقنا و من طرق السنة على حرمة لبس الرجل الحریر و الذهب إلا فی موارد خاصة، و لکن الأخبار خالیة عن حرمة تزین الرجل بهما، فعقد المسألة بهذا العنوان کما صنعه المصنف) فیه مسامحة واضحة، نعم ورد فی بعض الأحادیث: «لا تختم بالذهب فإنه زینتک فی الآخرة» و فی بعضها الآخر: «جعل اللّه الذهب فی الدنیا زینة النساء فحرم على الرجال لبسه و الصلاة فیه». و لکن مضافا الى ضعف السند فیهما، أنهما لا تدلان على حرمة تزین الرجل بالذهب حتى یشمل النهی غیر صورة اللبس أیضا» و بعد فرموده‌اند که نسبت میان این دو عنوان عموم و خصوص من وجه است که مطلب درستی است.

برای بررسی این اشکال، باید ببینیم آیا این عنوان ابداع خود شیخ است یا از فقهای قبل گرفته شده. تا جایی که ما جستجو کردیم، اولین کسی که چنین عنوانی را مطرح کرده است، مرحوم شیخ مفید است. عبارت کتاب «مقنعه» چنین است: «و معالجة الزینة للرجال بما حرمه الله تعالى حرام». بعد از ایشان هم شیخ طوسی در «نهایه» شبیه این تعبیر را آورده است. در «شرایع» و «المختصر النافع» محقق حلی عبارت «تزیین الرجل بما یحرم علیه» آمده است. و شبیه آن در «ارشاد» علامه حلی. پس اگر اشکال وارد باشد، به تمامی این فقهاء وارد است، نه فقط مرحوم شیخ انصاری.

اما به نظر ما این اشکال وارد نیست. توضیح این که شیخ مفید این مساله را در دو جا مطرح کرده است. یکی در بحث لباس مصلی که عنوان «لبس الحریر» آمده است و دیگری در بحث مکاسب با عنوانی که ذکر شد و مراد هم همان تزیین است، نه تزین، تا متناسب با باب مکاسب باشد. ما در حقیقت چهار عنوان داریم: «لبس»، «تزین»، «الباس» و «تزیین». در بحث لباس مصلی از دو عنوان اول باید بحث کرد و در بحث مکاسب از دو عنوان آخر. و این که فقهاء عنوان مسأله را به آخری اختصاص داده‌اند، به این معنی نیست که اخذ اجرت در مقابل الباس حریر حرام نیست، بلکه به جهت متعارف بودن عنوان آخر در خارج است، و الا اخذ اجرت در مقابل الباس حریر نیز حرام است. البته ممکن است کسی در مقابل لبس یا تزین به حریر هم اجرت بگیرد که آن نیز حرام است، اما در خارج متعارف نیست.